مهارت گچکاری و گچبری
چهارشنبه, ۸ مرداد ۱۳۹۳، ۰۵:۵۸ ق.ظ
در این مقاله، من ابتدا به نکات یاد گرفته از کسانی که تخصص گچ کاری داشته اند اشاره می نمایم و در انتها، چکیده ای از مطالب تارنماهایی که در وب در اینباره اقدام به نوشتن مقاله کرده بودند را بیان می نمایم.
نکات من:
حالات گچ کاری:
1. گچ خاک: برای روکش اولیه بر روی آجر یا سیمان. این نوع با مقدار زیادی از خاک مخلوط می شود تا بهتر بچسبد. به همین دلیل رنگ خاکی تری دارد.
2. گچ سفید: برای زدودن ناصافی و روشن کردن دیوار، بر روی لایه «گچ خاک» کشیده می شود.
مواد لازم برای گچکاری:
1. ماله: وسیله ای که با آن گچ را به دیوار می کشند.
2. استانبولی: ظرفی که در آن گچ و آب مخلوط می شود.
نحوه گچکاری:
1. بسته به نوع گچکاری (سفید کاری یا گچ اول)، گچ را با آب و یا خاک مخلوط می کنیم.
2. پس از گذشت مدت زمانی، پس از آنکه گچ قابلیت چسبیدن به دیوار را پیدا کرد با گوشه های ماله، گچ را از استانبولی روی کف دست دیگرمان می گذاریم (به اندازه یک مشت).
3. سپس ماله را از پایین به بالا می کشیم. به محض تماس قسمت پایین ماله با دیوار، گچ را بر روی آن می گذاریم و رو به بالا می کشیم.
4. این کار را ادامه می دهیم تا قطر گچ لازم را بر دیوار بزنیم.
انواع ماله:
قیمت یک ماله خوب بین 40 هزار تومان تا بیشتر متغیر است. برخی از ماله ها مخصوص گچ ریختن اولیه بر روی دیوار است. برخی ماله ها نیز از گوشه های بسیار تیزی برخوردار هستند که اگر به دست گچکار بخورد، زخم عمیقی بر روی آن بجا خواهد گذاشت. این نوع از ماله ها برای لک گیری از روی دیوار است.
نکات جالب درباره گچکار و گچکاری:
- تعرفه فعلی گچکاری بر اساس متر مربع است. گچ خاک متری 10 هزار تومان و سفید کاری متری 10 هزار تومان. این هزینه، دستمزد گچکار است و هزینه گچ، بر عهده سازننده است.
- درآمد یک گچکار در شرایط اقتصادی فعلی جامعه ما که برخی مهندسان و کارمندان شرکت ها، حقوقی بین 400 الی 900 هزار تومان دریافت می کنند بالای یک میلیون و پانصد هزار تومان بوده و در خیلی از اوقات به 4 میلیون تومان نیز می رسد. مثلا اگر شما با یک بساز و بفروش ارتباط داشته باشید و او، گچکاری یک ساختمان را به شما بسپرد ثروت زیادی دست شما را خواهد گرفت!
- لک گیری از روی دیوار تا زمانی که گچ خشک نشده انجام می شود و پس از خشک شدن گچ، عمل لک گیری موجب بجا ماندن اثر لک بر روی دیوار می شود.
چکیده مطالب بر گرفته از تارنماها:
گچ:
گچ از مصالحی است که در صنایع ساختمان سازی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به علت ویژگیهای آن از زمانهای قدیم در بسیاری از ساختمانهای قدیمی مصرف داشته است. گچ از جمله مصالحی است که به علت خواص خود می تواند از اولین قدم در ایجاد یک بنا که پیاده کردن حدود زمین می باشد تا استفاده به صورت موارد زیر کاربری داشته باشد:
آژند (ماده ای خمیری شکل که میان مصالح بنایی را پر می کند و نقش پیوند دهنده دارد جهت تیغه زنی وایجاد طاق ضربی )
اندود (ماده ای خمیری شکل که با استفاده از دست یا ماله بر روی سفت کاری بنا کشیده می شود جهت آستر و سفید کاری)
آمود (رو کاری یا رو سازی بنا به صورت تزیینات گچ بری) بکار رود.
بطور کلی تا آخرین مراحل کار ونصب سنگ باز هم گچ مورد نیاز است ، حتی در نقاشی ساختمان هم از گچ استفاده می شود.
اندود گچ وخاک:
از مخلوط کردن گچ با خاک و آب به دست می آید، این اندود دیرگیر، ارزان و به رنگ کرمی تا قهوه ای کم رنگ می باشد و از آن برای زیرسازی و آماده نمودن سقف و دیوار برای سفید کاری استفاده می شود.
نسبت خاک اضافه شده به گچ ده تا صد درصد وزن گچ می باشد و با توجه به کیفیت گچ و زمان گیرش گچ این مقدار تعیین می گردد، هرچقدر کیفیت گچ بالاتر باشد می توان خاک بیشتری اضافه نمود و با اضافه نمودن خاک بیشتر گچ دیرگیرتر خواهد شد. (البته بعضی از خاک ها گچ را زودگیر می نمایند).
در وکیپدیا اندود گچ و خاک را به صورت زیر تعریف می نماید :
اندود گچ و خاک یا استاکو (به انگلیسی: Stucco) مخلوطی از کلوخه‌های سیمان و گچ است که در نمای ظاهری استفاده میشود.
برآورد مقدار مورد نیاز گچ در سفیدکاری و گچ و خاک:
1. با هر کیسه گچ 40 کیلویی برای لایه گچ و خاک تقریبا 2.8 متر مربع را میتوان گچ و خاک کرد.
2. در مورد سفید کاری در لایه رو با هر کیسه گچ جبل 40 کیلویی حدودا 12 متر مربع را می توانید سفید کنید.
3. به ازای هر 5 مترمربع آجر نمای 3 سانتی 1 کارتون آجر ال 20 تایی مورد نیاز است.
4. هر کیسه 50 کیلویی ماسه بادی برای 40 مترمربع نمای آجر 3 سانتی کافی است.
ملات گچ در قسمت های مختلف ساختمان به دو گونه مصرف می شود:
1- ملات گچ وخاک:
ملات گچ جزء ملات های زود گیراست.خاک مورد مصرف در این ملات خاک رس است که باید سَرَند (الک) شده و به نسبت 50 درصد با گچ مخلوط شود.
به نسبت زودگیر یا دیرگیرتربودن گچ ممکن است درصد خاک بیشتر یا کمتر از 50 درصد باشد. هر قدر گچ زودگیرتر باشد یا به اصطلاح کارگاهی هر قدر گچ تیزتر باشد باید درصد خاک مورد مصرف در ملات گچ و خاک بیشتر باشد. وجود خاک درملا ت گچ وخاک اولا ملات را پلاستیک تر می کند ثانیا ملات را دیر گیرتر می کند و بالاخره از لحاظ اقتصادی نسبت به ملات گچ به صرفه تر است.
از ملات گچ وخاک علاوه بر تیغه های 5 سانتیمتری ، در زیر سازی سفید کاری نیز استفاده می کنند . بدین طریق که روی دیوار آجری را ابتدا شمشه گیری کرده و سپس بین فاصله های شمشه گیری را با ملات گچ وخاک پر می نمایند.همچنین ازاین ملات درساختن طاقهای ضربی هم استفاده می شود.
باید توجه کرد که استفاده از ملات گچ و خاک فقط در مناطقی که رطوبت هوا زیاد نیست و اصولا آب و هوا خشک است، منطقی است و در شهرهای مرطوب مانند گیلان و مازندران این ملات به سرعت رطوبت هوا را گرفته و فاسد می شود .
عیب ملات گچ و خاک این است که ترک می خورد . سابقا برای جلو گیری از ترک خوردگی موی اضافه و باقیمانده در دباغی ها را که مخلوطی از پشم و کرک بود،داخل اندود گچ و خاک می ریختند.
2- ملات گچ:
اگر در محلی از ساختمان به ملاتی نیاز داشته باشیم که از ملات گچ وخاک زود گیر تر باشد ویا رنگ سفید ملات گچ برای ما مطرح باشد؛ از ملات گچ استفاده می کنند؛مانند سفید کاری اتاقها و همچنین در محل هایی که احتیاج به تکیه گاه موقت داریم و می خواهیم آجر را با یک تکیه گاه نه چندان محکم به دیوار متصل کنیم(اصطلاحا به آجری که بوسیله گچ به سطح عمودی دیوار چسبانیده می شود پکفته یا پاکوفته می گویند).در بسیاری موارد روی گچ کاری را رنگ نمی کردند،چون سفید را مقبول می دانستند ولی برای ازاره هایی که در معرض تماس و آلودگی قرار داشت داخل گچ کتیرا می ریختند؛که مانند مرمر مصنوعی می شد.(گاهی نیز به اندود گچ لاجورد
(رنگ آبی)، شنگرف(رنگ آب هندوانه ای)، یا روی سخته(آنتیموان، رنگ زرد کمرنگ) و یا برگ کاسنی (رنگ سبز) اضافه می کردند، تا رنگی شود. امروزه برای رنگ آمیزی از رنگ روغن روی گچ استفاده می کنند.
زمان گرفتن ملات گچ:
گچ ساختمانی باید زود شروع به گرفتن و سخت شدن کند و سخت شدن آن نیز باید زود به پایان برسد. گچ ساختمانی مرغوب آن است که شروع زمان گرفتن آن زود تر از 8 دقیقه و بیشتر از25 دقیقه نباشد؛ و پایان سخت شدنش زودتر از 20 دقیقه و دیر تر از یک ساعت نباشد.
اندازه گیری زمان شروع وپایان گرفتن گچ:
اگر در یک ظرف مقداری آب بریزیم و روی آن به مقداری لازم گچ اضافه کنیم؛ شروع زمان سخت شدن ملات گچ از لحظه ای است که اگر داخل مخلوط را بوسیله میخی خط بیاندازیم بلا فاصله جای خط پر نشود؛ و پایان زمان سخت شدن از لحظه ای است که اگر روی ملات سخت شده را با انگشت ضربه بزنیم روی ملات در محلی که ضربه زده ایم آب ظاهر نشود(مقداراین ضربه باید در حدود 5/0 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع باشد). باید توجه داشت که گچ سخت شده شکل پذیری خود را از دست می دهد و دیگر قابل مصرف نیست.
خشک شدن گچ با توجه به گرمی و سردی هوا ممکن است از چند ساعت تا چند روز طول بکشد. خشک شدن گچ زمانی پایان می یابد که رنگ آن کاملا سفید شود.
علت ترک خوردن گچ کاری:
گاهی در ساختمان ملاحظه می کنیم که سطوح گچ کاری شده پس از خشک و سخت شدن ترک می خورد وشکل بسیار بدی به محل آن می دهد این ترک خوردگی می تواند به دلایل زیر باشد:
1- اگردر موقع ساختن ملات گچ مقدار گچی را که در آب می ریزیم از حد معینی کمتر باشد(درصد وزن آب نسبت به گچ زیاد باشد )بطوریکه نتواند پس از انبساط حجم آب مصرف شده در ملات را پر کند؛ گچ پس از خشک شدن تقلیل حجم پیدا کرده و ترک می خورد.
2- اگر کلفتی ملاتی را که روی دیوار می کشیم از 7تا8 سانتیمتر بیشتر باشد و آنرا در یک نوبت بکشیم لایه های رویی گچ در اثر مجاورت با هوا به سرعت خشک می شوند در حالی که هنوز لایه های درونی مرطوب هستند و اگر این لایه ها هم بخواهند خشک شوند یعنی آب آن ها تبخیر شود ناچارا باید راهی برای خروج بخار آب لایه های زیرین بوجود آید؛بنابراین گچ ترک می خورد.
3- اگر در فصل سرما ودرجات زیر صفر اقدام به گچکاری کنیم و آب ملات گچ قبل از انبساط و سخت شدن گچ یخ زده فعل و انفعالات شیمیایی برای سخت شدن در ملات متوقف می شود و پس از آنکه یخ ذوب شد گچ فاسد شده و دیگر به انبساط خود ادامه نمی دهد در نتیجه در سطح گچ کاری شده ترک خوردگی مشاهده می شود.
4- حرکت نسبی اجزای مجاور سفت کاری ساختمان ،افت ملات در لایه های زیرین و گیرش سریع ملات از عواملی هستند که ترک خوردن سطح گچ کاری را موجب می گردند.
5- برخی ترکها در گچ کاری بر اثر نشست های ساختمان بوجود می آید ،اگر این ترکها مربوط به ترک های نا متقارن با شد معمولا با زاویه 45 درجه نسبت به افق ظاهر می شوند و اگر مربوط به نشست های متقارن باشند، افقی اند.
علل ترک خوردن گچ کاری(خلاصه نکات بالا جهت یادآوری):
1- اگر در موقع ساخت ملات گچ، مقدار گچی که در آب می‌ریزیم از مقدار معینی کمتر باشد (درصد وزن آب نسبت به گچ زیاد باشد) بطوریکه گچ نتواند پس از انبساط ، حجم آب مصرف شده در ملات را پر کند، در نتیجه گچ پس از خشک شدن تقلیل حجم داده و می‌ترکد.
2- اگر کلفتی ملاتی که روی دیوار می‌کشیم از 7-8 سانتی متر بیشتر باشد و آنرا در یک نوبت بکشیم، لایه های روی گچ در اثر مجاورت با هوا به ندرت خشک می‌شوند. درحالی‌که هنوز لایه‌های درونی مرطوب هستند و اگر این لایه‌ها هم بخواهند خشک شوند یعنی آب آنها تبخیر شود، ناچاراً باید در سطح گچ کاری، ترکهایی ایجاد شود تا امکان خروج بخار آب لایه‌های زیرین حاصل شود.
3- اگر در فصل سرما و درجات زیر صفر اقدام به گچ کاری بنمائیم و آب ملات گچ ، قبل از انبساط و سخت شدن گچ ، یخ بزند، فعل و انفعالات شیمیایی برای سخت شدن در ملات متوقف می‌شوند. پس از آنکه یخ آب شد، گچ فاسد میشود و دیگر به انبساط خود ادامه نمی‌دهند در نتیجه در سطح گچ کاری شده ترک خوردگی مشاهده می‌گردد.
4- بعضی از ترکها در گچ کاری به علل فوق نبوده و در اثر نشستهای ساختمان بوجود می‌آید. این نوع ترکها معمولاً با زاویه 45 درجه نسبت به افق ظاهر میشود.
خواص گچ:
1- زودگیر بودن: ملات گچ از جمله ملاتهایی است که بسیار زودگیر می‌باشد و در حدود 10 دقیقه سخت می‌گردد. این خاصیت به ما امکان می‌دهد که تیغه های 5 سانتی متری و همچنین طاق های ضربی که باید قبل از چیدن هر ردیف آجر، ردیفی قبلی سخت شده و در جای خود ایستا باشد، را با این ملات بسازیم.
2- خاصیت ازدیاد حجم: گچ تنها ملاتی است که در موقع سخت شدن در حدود یک درصد به حجمش اضافه میشود و پس از خشک شدن تقلیل حجم پیدا نمی‌کند. با استفاده از این خاصیت است که ما می‌توانیم سطوح وسیعی را با آن اندود کنیم. زیرا این اندود به علت آن که در موقع سخت شدن ازدیاد حجم پیدا می‌کند، کلیه خلل و فرج خود را پر کرده و در آن ترک و شکاف ایجاد نمی‌شود. در نتیجه حشرات نمی‌توانند در آن جا لانه کرده و بالاخره برای اندود داخل اطاقها کاملاً بهداشتی می‌باشد.
3- مقاومت در مقابل آتش سوزی: باتوجه به اینکه گچ سخت شده مانند سنگ گچ دارای دو ملکول آب تبلور می‌باشد، اگر لایه گچ در مقابل حرارت ناشی از آتش سوزی قرار بگیرد، این تبلور در اثر حرارت دوباره از گچ جدا شده و به صورت یک لایه از آب در مقابل آتش قرارگرفته و برای مدت دو تا سه ساعت می‌تواند در مقابل سرایت آتش به فضاهای دیگر، مقاومت نماید.
4- خاصیت اکوستیک بودن گچ: گچ در مقابل ارتعاشات صوتی رفتار مطلوب دارد و تقریباً بین 60 الی 75 درصد این ارتعاشات را به خود جذب نموده و مانع انعکاس آن میشود. در نتیجه از ایجاد پژواک جلوگیری می‌کند. این حد جذب ارتعاش برای اطاق‌های زندگی و کلاسهای درس و حتی سالنهای کوچک کنفرانس کافی می‌باشد. البته سالنهای بزرگ اجرا موسیقی و یا تئاتر، می‌باید با وسایل بهتری اکوستیک شوند.
5- ارزانی گچ
6-خاصیت پلاستیک بودن گچ: ملات گچ به علت خاصیت شکل پذیری فوق العاده ای که دارد، با آن میتوان شکل‌ها و نقشهای زیبایی به وسیله هنر گچبری بوجود آورد و بدین وسیله در فضاهای ساختمان زیبائی مخصوص ایجاد کرد.
7- رنگ گچ: ملات گچ پس از مصرف و خشک شدن سفید رنگ میشود و این سفیدی به ساختمان جلوه خوبی می‌دهد. در نتیجه یکی از بهترین اندودهای ساختمان می‌باشد.
(معمولا پس از انجام کار گچبری به منظور جلوگیری از ساییده شدن موتیف های تزیینی از ماده لعابداری نظیر کتیرا و یا نشاسته و حتی شیر استفاده می کردند وآن را بر روی عنصر گچبری ها می مالیدند. یکی از دلایل رنگ شکری گچبری ها همانا مالیدن و یا کشیدن ماده لعابدار بر روی آنهاست. از گل سفید و گل سر شوی یا گیوه و سفیداب هم به جای کتیرا و نشاسته بهره گیری شده است).
8- مقاومت گچ: گچ در مقابل نیرو های فشاری 30 کیلو گرم و در مقابل نیرو های کششی 5 کیلو گرم مقاومت می کند، که برای استفاده در ساختمان کافی است.
9- فراوانی: گچ از لحاظ فراوانی در طبیعت در ردیف پنجم قرار دارد و تقریبا در تمام نقاط روی زمین به وفور دیده می شود.
نقاط ضعف گچ:
1- مقاوم نبودن در مقابل آب: گچ در مقابل آب و رطوبت بسیار ضعیف است.لایه های سفید کاری گچ در مقابل رطوبت طبله کرده و به صورت جدا از هم در دیوار ظاهر می شوند و پس از آنکه رطوبت از بین رفت و محل خشک شد گچ طبله شده به حالت اولیه باز نمی گردد به همین علت از بکار بردن گچ در مکان هایی که با آب در تماس هستند ،مانند سرویس بهداشتی،حمام و آشپز خانه وهمچنین در مناطق شمالی که از رطوبت بالایی بر خوردار است ، باید خودداری کرد.
2- ایجاد خوردگی در فلزات: گچ در تماس با فلزاتی مانند آهن، سرب، روی واکنش نشان داده و تولید سولفات می کند و در نتیجه باعث خوردگی و زنگ زدگی فلز میشود. برای حفاظت فلزات باید قبل از گچ کاری آنها را با رنگ پوشاند. مثلا پیش از ساختن طاق های ضربی تیر های فولادی باید آنها را با رنگ پوشاند یا لوله های سفید آب از گچ دور نگه داشته شوند.
انواع ملات های گچی:
- دوغاب گچ:برای ساختن دوغاب گچ، مانند ساختن ملات گچ عمل می کنند. فقط از آب بیشتری استفاده میشود. بطوریکه ملات کاملاً رقیق و روان باشد. از دوغاب گچ برای پر کردن درزهای طاق ضربی استفاده می‌کنند.
- ملات گچ : این ملات از پاشیدن گرد گچ در آب و همزدن آن ساخته می شود. به این ملات گچ تیز یا دستی نیز گفته می شود.زیرا به سرعت سفت می شود. از این ملات برای اندود کردن دیوار ها و سقف ها و همچنین بعنوان چسباننده قطعات ساختمانی مانند سنگ ،آجر، نصب چارچوب ها و ... استفاده میشود.
- ملات گچ و خاک: از مخلوط گچ و خاک رس بدست می آید. افزودن خاک رس به این ملات آن را کند گیر و مقرون به صرفه می کند. از این ملات بعنوان اندود و برای طاق های ضربی استفاده می کنند.
- ملات گچ و ماسه: وقتی خاک رس در دسترس نباشد می توان از ماسه ریز بعنوان پر کننده استفاده کرد.
- ملات گچ کشته: برای ساختن این ملات ذرات گچ باید بسیار ریز و نرم باشد؛ پس گچ را از الک هایی با سوراخ ریز می گذرانند.سپس به آنها آب اضافه می کنند و آن را ورز می دهند.در این حالت ملات گچ گیرش خود را از دست می دهد و اصطلاحا ملات گچ کشته بدست می آید.این نوع ملات پس از سفت شدن دارای مقاومت فشاری بسیار کمی است و بهمین دلیل برای اندود و سفید کاری مناسب نیست. از آن برای پرداخت نهایی سطوح گچ کاری شده و گچبری کردن استفاده میشود.
عوامل موثر بر زمان گیرایش گچ:
1- نوع گچ: هر چه درجه پخت سنگ گچ بالاتر باشد آب بیشتری از دست می دهد و در نتیجه گچ حاصله دیر گیر تر می شود.
2-اندازه ذرات: هر چه ذرات گچ ریزتر باشد سطح ویژه آن بیشتر است و در نتیجه با آب بهتر ترکیب شده و گچ زود گیرتر می شود.
3-درصد آب مصرفی: هرچه درصد آب مصرفی بیشتر باشد زمان گیرش طولانی تر می شود.
4- مواد افزودنی: اضافه کردن موادی مانند کلرید سدیم – گرد آهک شکفته- خاک رس- کلرید کلسیم- سریش و سریشم نجاری باعث افزایش زمان گیرش ملات گچی می شود.
نکته:
1. میزان افزایش کلرید سدیم به گچ باید بیش از دو درصد وزنی گرد گچ باشد در غیر این صورت گرفتن ملات گچ تسریع شده و زود گیر می شود.
2. گچ ساختمانی مرغوب آن است که زمان گرفتن آن زودتر از 8 دقیقه شروع نشود و از 25 دقیقه هم دیرتر نشود. پایان سخت شدن آن نباید زودتر از 20 دقیقه و دیرتر از یک ساعت باشد.
عوامل موثر بر مقاومت توده گچی:
1-نوع گچ: نوع گچ و نحوه پختن آن بر مقاومت ملات مؤثر است.
2-درصد آب مصرفی: سخت شدن ملات گچ در جاهای نمناک تا چند ماه طول میکشد و در این مدت مقاومت ملات گچ بتدریج افزایش می یابد. هر چه آب ملات گچ بیشتر باشد زمان گیرش آن افزایش یافته و مقاومت آن بسیار کم می شود. زیرا پس از تبخیر آب در توده گچی ایجاد سوراخ و روزنه های اضافی می کند.
3-گرمای محیط: معمولاً لایه های گچی مجاور با لوله های بخاری یا شومینه پس از مدتی ترک می خورند. زیرا در اثر گرما بطور مداوم منبسط ومنقبض شده و آب خود را بشدت از دست می دهند.
تکنیک های گچ بری:
غیر از تکنیک قالب گیری که با استفاده از قالب تهیه می شد وسپس با استفاده ازخمیرگچ، گچ قالبی را درقسمت مورد نظر می چسباندند، گچبری با تکنیکهای مختلف دیگری صورت می گرفته، که معمولی ترین نوع آن موسوم به کنده کاری یا گچبری عمقی است. دراین تکنیک روش کار بدین صورت است که ابتدا گچ آماده (خمیر گچ) را برای زیرسازی و آماده کردن متن بر روی قسمت مورد نظر می کشند، پس از آن که گچ خشک شد و اصطلاحاَ خود را گرفت، نقش را روی آن انداخته و با وسایل گچبری ازقبیل دم بر، نقاله، پرگار، بومخوار و کاردک، طرح مورد نظر را می برند. برای نقش اندازی روی سطح گچی می توانند عیناَ نقش را روی سطح گچی آماده بکشند و یا اینکه از راه "گرته زنی" نقش را روی سطح پیاده می کنند.
برای کسب اطلاعات بیشتر:
1. گچ و گچکاری:
http://www.iranboom.ir/honar/45-honar/8976-1391-10-13-15-15-14.html
2. گچ، گچبری، گچکاری:
http://plaster-gypsum.mihanblog.com/
نکات من:
حالات گچ کاری:
1. گچ خاک: برای روکش اولیه بر روی آجر یا سیمان. این نوع با مقدار زیادی از خاک مخلوط می شود تا بهتر بچسبد. به همین دلیل رنگ خاکی تری دارد.
2. گچ سفید: برای زدودن ناصافی و روشن کردن دیوار، بر روی لایه «گچ خاک» کشیده می شود.
مواد لازم برای گچکاری:
1. ماله: وسیله ای که با آن گچ را به دیوار می کشند.
2. استانبولی: ظرفی که در آن گچ و آب مخلوط می شود.
نحوه گچکاری:
1. بسته به نوع گچکاری (سفید کاری یا گچ اول)، گچ را با آب و یا خاک مخلوط می کنیم.
2. پس از گذشت مدت زمانی، پس از آنکه گچ قابلیت چسبیدن به دیوار را پیدا کرد با گوشه های ماله، گچ را از استانبولی روی کف دست دیگرمان می گذاریم (به اندازه یک مشت).
3. سپس ماله را از پایین به بالا می کشیم. به محض تماس قسمت پایین ماله با دیوار، گچ را بر روی آن می گذاریم و رو به بالا می کشیم.
4. این کار را ادامه می دهیم تا قطر گچ لازم را بر دیوار بزنیم.
انواع ماله:
قیمت یک ماله خوب بین 40 هزار تومان تا بیشتر متغیر است. برخی از ماله ها مخصوص گچ ریختن اولیه بر روی دیوار است. برخی ماله ها نیز از گوشه های بسیار تیزی برخوردار هستند که اگر به دست گچکار بخورد، زخم عمیقی بر روی آن بجا خواهد گذاشت. این نوع از ماله ها برای لک گیری از روی دیوار است.
نکات جالب درباره گچکار و گچکاری:
- تعرفه فعلی گچکاری بر اساس متر مربع است. گچ خاک متری 10 هزار تومان و سفید کاری متری 10 هزار تومان. این هزینه، دستمزد گچکار است و هزینه گچ، بر عهده سازننده است.
- درآمد یک گچکار در شرایط اقتصادی فعلی جامعه ما که برخی مهندسان و کارمندان شرکت ها، حقوقی بین 400 الی 900 هزار تومان دریافت می کنند بالای یک میلیون و پانصد هزار تومان بوده و در خیلی از اوقات به 4 میلیون تومان نیز می رسد. مثلا اگر شما با یک بساز و بفروش ارتباط داشته باشید و او، گچکاری یک ساختمان را به شما بسپرد ثروت زیادی دست شما را خواهد گرفت!
- لک گیری از روی دیوار تا زمانی که گچ خشک نشده انجام می شود و پس از خشک شدن گچ، عمل لک گیری موجب بجا ماندن اثر لک بر روی دیوار می شود.
چکیده مطالب بر گرفته از تارنماها:
گچ:
گچ از مصالحی است که در صنایع ساختمان سازی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به علت ویژگیهای آن از زمانهای قدیم در بسیاری از ساختمانهای قدیمی مصرف داشته است. گچ از جمله مصالحی است که به علت خواص خود می تواند از اولین قدم در ایجاد یک بنا که پیاده کردن حدود زمین می باشد تا استفاده به صورت موارد زیر کاربری داشته باشد:
آژند (ماده ای خمیری شکل که میان مصالح بنایی را پر می کند و نقش پیوند دهنده دارد جهت تیغه زنی وایجاد طاق ضربی )
اندود (ماده ای خمیری شکل که با استفاده از دست یا ماله بر روی سفت کاری بنا کشیده می شود جهت آستر و سفید کاری)
آمود (رو کاری یا رو سازی بنا به صورت تزیینات گچ بری) بکار رود.
بطور کلی تا آخرین مراحل کار ونصب سنگ باز هم گچ مورد نیاز است ، حتی در نقاشی ساختمان هم از گچ استفاده می شود.
اندود گچ وخاک:
از مخلوط کردن گچ با خاک و آب به دست می آید، این اندود دیرگیر، ارزان و به رنگ کرمی تا قهوه ای کم رنگ می باشد و از آن برای زیرسازی و آماده نمودن سقف و دیوار برای سفید کاری استفاده می شود.
نسبت خاک اضافه شده به گچ ده تا صد درصد وزن گچ می باشد و با توجه به کیفیت گچ و زمان گیرش گچ این مقدار تعیین می گردد، هرچقدر کیفیت گچ بالاتر باشد می توان خاک بیشتری اضافه نمود و با اضافه نمودن خاک بیشتر گچ دیرگیرتر خواهد شد. (البته بعضی از خاک ها گچ را زودگیر می نمایند).
در وکیپدیا اندود گچ و خاک را به صورت زیر تعریف می نماید :
اندود گچ و خاک یا استاکو (به انگلیسی: Stucco) مخلوطی از کلوخه‌های سیمان و گچ است که در نمای ظاهری استفاده میشود.
برآورد مقدار مورد نیاز گچ در سفیدکاری و گچ و خاک:
1. با هر کیسه گچ 40 کیلویی برای لایه گچ و خاک تقریبا 2.8 متر مربع را میتوان گچ و خاک کرد.
2. در مورد سفید کاری در لایه رو با هر کیسه گچ جبل 40 کیلویی حدودا 12 متر مربع را می توانید سفید کنید.
3. به ازای هر 5 مترمربع آجر نمای 3 سانتی 1 کارتون آجر ال 20 تایی مورد نیاز است.
4. هر کیسه 50 کیلویی ماسه بادی برای 40 مترمربع نمای آجر 3 سانتی کافی است.
ملات گچ در قسمت های مختلف ساختمان به دو گونه مصرف می شود:
1- ملات گچ وخاک:
ملات گچ جزء ملات های زود گیراست.خاک مورد مصرف در این ملات خاک رس است که باید سَرَند (الک) شده و به نسبت 50 درصد با گچ مخلوط شود.
به نسبت زودگیر یا دیرگیرتربودن گچ ممکن است درصد خاک بیشتر یا کمتر از 50 درصد باشد. هر قدر گچ زودگیرتر باشد یا به اصطلاح کارگاهی هر قدر گچ تیزتر باشد باید درصد خاک مورد مصرف در ملات گچ و خاک بیشتر باشد. وجود خاک درملا ت گچ وخاک اولا ملات را پلاستیک تر می کند ثانیا ملات را دیر گیرتر می کند و بالاخره از لحاظ اقتصادی نسبت به ملات گچ به صرفه تر است.
از ملات گچ وخاک علاوه بر تیغه های 5 سانتیمتری ، در زیر سازی سفید کاری نیز استفاده می کنند . بدین طریق که روی دیوار آجری را ابتدا شمشه گیری کرده و سپس بین فاصله های شمشه گیری را با ملات گچ وخاک پر می نمایند.همچنین ازاین ملات درساختن طاقهای ضربی هم استفاده می شود.
باید توجه کرد که استفاده از ملات گچ و خاک فقط در مناطقی که رطوبت هوا زیاد نیست و اصولا آب و هوا خشک است، منطقی است و در شهرهای مرطوب مانند گیلان و مازندران این ملات به سرعت رطوبت هوا را گرفته و فاسد می شود .
عیب ملات گچ و خاک این است که ترک می خورد . سابقا برای جلو گیری از ترک خوردگی موی اضافه و باقیمانده در دباغی ها را که مخلوطی از پشم و کرک بود،داخل اندود گچ و خاک می ریختند.
2- ملات گچ:
اگر در محلی از ساختمان به ملاتی نیاز داشته باشیم که از ملات گچ وخاک زود گیر تر باشد ویا رنگ سفید ملات گچ برای ما مطرح باشد؛ از ملات گچ استفاده می کنند؛مانند سفید کاری اتاقها و همچنین در محل هایی که احتیاج به تکیه گاه موقت داریم و می خواهیم آجر را با یک تکیه گاه نه چندان محکم به دیوار متصل کنیم(اصطلاحا به آجری که بوسیله گچ به سطح عمودی دیوار چسبانیده می شود پکفته یا پاکوفته می گویند).در بسیاری موارد روی گچ کاری را رنگ نمی کردند،چون سفید را مقبول می دانستند ولی برای ازاره هایی که در معرض تماس و آلودگی قرار داشت داخل گچ کتیرا می ریختند؛که مانند مرمر مصنوعی می شد.(گاهی نیز به اندود گچ لاجورد
(رنگ آبی)، شنگرف(رنگ آب هندوانه ای)، یا روی سخته(آنتیموان، رنگ زرد کمرنگ) و یا برگ کاسنی (رنگ سبز) اضافه می کردند، تا رنگی شود. امروزه برای رنگ آمیزی از رنگ روغن روی گچ استفاده می کنند.
زمان گرفتن ملات گچ:
گچ ساختمانی باید زود شروع به گرفتن و سخت شدن کند و سخت شدن آن نیز باید زود به پایان برسد. گچ ساختمانی مرغوب آن است که شروع زمان گرفتن آن زود تر از 8 دقیقه و بیشتر از25 دقیقه نباشد؛ و پایان سخت شدنش زودتر از 20 دقیقه و دیر تر از یک ساعت نباشد.
اندازه گیری زمان شروع وپایان گرفتن گچ:
اگر در یک ظرف مقداری آب بریزیم و روی آن به مقداری لازم گچ اضافه کنیم؛ شروع زمان سخت شدن ملات گچ از لحظه ای است که اگر داخل مخلوط را بوسیله میخی خط بیاندازیم بلا فاصله جای خط پر نشود؛ و پایان زمان سخت شدن از لحظه ای است که اگر روی ملات سخت شده را با انگشت ضربه بزنیم روی ملات در محلی که ضربه زده ایم آب ظاهر نشود(مقداراین ضربه باید در حدود 5/0 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع باشد). باید توجه داشت که گچ سخت شده شکل پذیری خود را از دست می دهد و دیگر قابل مصرف نیست.
خشک شدن گچ با توجه به گرمی و سردی هوا ممکن است از چند ساعت تا چند روز طول بکشد. خشک شدن گچ زمانی پایان می یابد که رنگ آن کاملا سفید شود.
علت ترک خوردن گچ کاری:
گاهی در ساختمان ملاحظه می کنیم که سطوح گچ کاری شده پس از خشک و سخت شدن ترک می خورد وشکل بسیار بدی به محل آن می دهد این ترک خوردگی می تواند به دلایل زیر باشد:
1- اگردر موقع ساختن ملات گچ مقدار گچی را که در آب می ریزیم از حد معینی کمتر باشد(درصد وزن آب نسبت به گچ زیاد باشد )بطوریکه نتواند پس از انبساط حجم آب مصرف شده در ملات را پر کند؛ گچ پس از خشک شدن تقلیل حجم پیدا کرده و ترک می خورد.
2- اگر کلفتی ملاتی را که روی دیوار می کشیم از 7تا8 سانتیمتر بیشتر باشد و آنرا در یک نوبت بکشیم لایه های رویی گچ در اثر مجاورت با هوا به سرعت خشک می شوند در حالی که هنوز لایه های درونی مرطوب هستند و اگر این لایه ها هم بخواهند خشک شوند یعنی آب آن ها تبخیر شود ناچارا باید راهی برای خروج بخار آب لایه های زیرین بوجود آید؛بنابراین گچ ترک می خورد.
3- اگر در فصل سرما ودرجات زیر صفر اقدام به گچکاری کنیم و آب ملات گچ قبل از انبساط و سخت شدن گچ یخ زده فعل و انفعالات شیمیایی برای سخت شدن در ملات متوقف می شود و پس از آنکه یخ ذوب شد گچ فاسد شده و دیگر به انبساط خود ادامه نمی دهد در نتیجه در سطح گچ کاری شده ترک خوردگی مشاهده می شود.
4- حرکت نسبی اجزای مجاور سفت کاری ساختمان ،افت ملات در لایه های زیرین و گیرش سریع ملات از عواملی هستند که ترک خوردن سطح گچ کاری را موجب می گردند.
5- برخی ترکها در گچ کاری بر اثر نشست های ساختمان بوجود می آید ،اگر این ترکها مربوط به ترک های نا متقارن با شد معمولا با زاویه 45 درجه نسبت به افق ظاهر می شوند و اگر مربوط به نشست های متقارن باشند، افقی اند.
علل ترک خوردن گچ کاری(خلاصه نکات بالا جهت یادآوری):
1- اگر در موقع ساخت ملات گچ، مقدار گچی که در آب می‌ریزیم از مقدار معینی کمتر باشد (درصد وزن آب نسبت به گچ زیاد باشد) بطوریکه گچ نتواند پس از انبساط ، حجم آب مصرف شده در ملات را پر کند، در نتیجه گچ پس از خشک شدن تقلیل حجم داده و می‌ترکد.
2- اگر کلفتی ملاتی که روی دیوار می‌کشیم از 7-8 سانتی متر بیشتر باشد و آنرا در یک نوبت بکشیم، لایه های روی گچ در اثر مجاورت با هوا به ندرت خشک می‌شوند. درحالی‌که هنوز لایه‌های درونی مرطوب هستند و اگر این لایه‌ها هم بخواهند خشک شوند یعنی آب آنها تبخیر شود، ناچاراً باید در سطح گچ کاری، ترکهایی ایجاد شود تا امکان خروج بخار آب لایه‌های زیرین حاصل شود.
3- اگر در فصل سرما و درجات زیر صفر اقدام به گچ کاری بنمائیم و آب ملات گچ ، قبل از انبساط و سخت شدن گچ ، یخ بزند، فعل و انفعالات شیمیایی برای سخت شدن در ملات متوقف می‌شوند. پس از آنکه یخ آب شد، گچ فاسد میشود و دیگر به انبساط خود ادامه نمی‌دهند در نتیجه در سطح گچ کاری شده ترک خوردگی مشاهده می‌گردد.
4- بعضی از ترکها در گچ کاری به علل فوق نبوده و در اثر نشستهای ساختمان بوجود می‌آید. این نوع ترکها معمولاً با زاویه 45 درجه نسبت به افق ظاهر میشود.
خواص گچ:
1- زودگیر بودن: ملات گچ از جمله ملاتهایی است که بسیار زودگیر می‌باشد و در حدود 10 دقیقه سخت می‌گردد. این خاصیت به ما امکان می‌دهد که تیغه های 5 سانتی متری و همچنین طاق های ضربی که باید قبل از چیدن هر ردیف آجر، ردیفی قبلی سخت شده و در جای خود ایستا باشد، را با این ملات بسازیم.
2- خاصیت ازدیاد حجم: گچ تنها ملاتی است که در موقع سخت شدن در حدود یک درصد به حجمش اضافه میشود و پس از خشک شدن تقلیل حجم پیدا نمی‌کند. با استفاده از این خاصیت است که ما می‌توانیم سطوح وسیعی را با آن اندود کنیم. زیرا این اندود به علت آن که در موقع سخت شدن ازدیاد حجم پیدا می‌کند، کلیه خلل و فرج خود را پر کرده و در آن ترک و شکاف ایجاد نمی‌شود. در نتیجه حشرات نمی‌توانند در آن جا لانه کرده و بالاخره برای اندود داخل اطاقها کاملاً بهداشتی می‌باشد.
3- مقاومت در مقابل آتش سوزی: باتوجه به اینکه گچ سخت شده مانند سنگ گچ دارای دو ملکول آب تبلور می‌باشد، اگر لایه گچ در مقابل حرارت ناشی از آتش سوزی قرار بگیرد، این تبلور در اثر حرارت دوباره از گچ جدا شده و به صورت یک لایه از آب در مقابل آتش قرارگرفته و برای مدت دو تا سه ساعت می‌تواند در مقابل سرایت آتش به فضاهای دیگر، مقاومت نماید.
4- خاصیت اکوستیک بودن گچ: گچ در مقابل ارتعاشات صوتی رفتار مطلوب دارد و تقریباً بین 60 الی 75 درصد این ارتعاشات را به خود جذب نموده و مانع انعکاس آن میشود. در نتیجه از ایجاد پژواک جلوگیری می‌کند. این حد جذب ارتعاش برای اطاق‌های زندگی و کلاسهای درس و حتی سالنهای کوچک کنفرانس کافی می‌باشد. البته سالنهای بزرگ اجرا موسیقی و یا تئاتر، می‌باید با وسایل بهتری اکوستیک شوند.
5- ارزانی گچ
6-خاصیت پلاستیک بودن گچ: ملات گچ به علت خاصیت شکل پذیری فوق العاده ای که دارد، با آن میتوان شکل‌ها و نقشهای زیبایی به وسیله هنر گچبری بوجود آورد و بدین وسیله در فضاهای ساختمان زیبائی مخصوص ایجاد کرد.
7- رنگ گچ: ملات گچ پس از مصرف و خشک شدن سفید رنگ میشود و این سفیدی به ساختمان جلوه خوبی می‌دهد. در نتیجه یکی از بهترین اندودهای ساختمان می‌باشد.
(معمولا پس از انجام کار گچبری به منظور جلوگیری از ساییده شدن موتیف های تزیینی از ماده لعابداری نظیر کتیرا و یا نشاسته و حتی شیر استفاده می کردند وآن را بر روی عنصر گچبری ها می مالیدند. یکی از دلایل رنگ شکری گچبری ها همانا مالیدن و یا کشیدن ماده لعابدار بر روی آنهاست. از گل سفید و گل سر شوی یا گیوه و سفیداب هم به جای کتیرا و نشاسته بهره گیری شده است).
8- مقاومت گچ: گچ در مقابل نیرو های فشاری 30 کیلو گرم و در مقابل نیرو های کششی 5 کیلو گرم مقاومت می کند، که برای استفاده در ساختمان کافی است.
9- فراوانی: گچ از لحاظ فراوانی در طبیعت در ردیف پنجم قرار دارد و تقریبا در تمام نقاط روی زمین به وفور دیده می شود.
نقاط ضعف گچ:
1- مقاوم نبودن در مقابل آب: گچ در مقابل آب و رطوبت بسیار ضعیف است.لایه های سفید کاری گچ در مقابل رطوبت طبله کرده و به صورت جدا از هم در دیوار ظاهر می شوند و پس از آنکه رطوبت از بین رفت و محل خشک شد گچ طبله شده به حالت اولیه باز نمی گردد به همین علت از بکار بردن گچ در مکان هایی که با آب در تماس هستند ،مانند سرویس بهداشتی،حمام و آشپز خانه وهمچنین در مناطق شمالی که از رطوبت بالایی بر خوردار است ، باید خودداری کرد.
2- ایجاد خوردگی در فلزات: گچ در تماس با فلزاتی مانند آهن، سرب، روی واکنش نشان داده و تولید سولفات می کند و در نتیجه باعث خوردگی و زنگ زدگی فلز میشود. برای حفاظت فلزات باید قبل از گچ کاری آنها را با رنگ پوشاند. مثلا پیش از ساختن طاق های ضربی تیر های فولادی باید آنها را با رنگ پوشاند یا لوله های سفید آب از گچ دور نگه داشته شوند.
انواع ملات های گچی:
- دوغاب گچ:برای ساختن دوغاب گچ، مانند ساختن ملات گچ عمل می کنند. فقط از آب بیشتری استفاده میشود. بطوریکه ملات کاملاً رقیق و روان باشد. از دوغاب گچ برای پر کردن درزهای طاق ضربی استفاده می‌کنند.
- ملات گچ : این ملات از پاشیدن گرد گچ در آب و همزدن آن ساخته می شود. به این ملات گچ تیز یا دستی نیز گفته می شود.زیرا به سرعت سفت می شود. از این ملات برای اندود کردن دیوار ها و سقف ها و همچنین بعنوان چسباننده قطعات ساختمانی مانند سنگ ،آجر، نصب چارچوب ها و ... استفاده میشود.
- ملات گچ و خاک: از مخلوط گچ و خاک رس بدست می آید. افزودن خاک رس به این ملات آن را کند گیر و مقرون به صرفه می کند. از این ملات بعنوان اندود و برای طاق های ضربی استفاده می کنند.
- ملات گچ و ماسه: وقتی خاک رس در دسترس نباشد می توان از ماسه ریز بعنوان پر کننده استفاده کرد.
- ملات گچ کشته: برای ساختن این ملات ذرات گچ باید بسیار ریز و نرم باشد؛ پس گچ را از الک هایی با سوراخ ریز می گذرانند.سپس به آنها آب اضافه می کنند و آن را ورز می دهند.در این حالت ملات گچ گیرش خود را از دست می دهد و اصطلاحا ملات گچ کشته بدست می آید.این نوع ملات پس از سفت شدن دارای مقاومت فشاری بسیار کمی است و بهمین دلیل برای اندود و سفید کاری مناسب نیست. از آن برای پرداخت نهایی سطوح گچ کاری شده و گچبری کردن استفاده میشود.
عوامل موثر بر زمان گیرایش گچ:
1- نوع گچ: هر چه درجه پخت سنگ گچ بالاتر باشد آب بیشتری از دست می دهد و در نتیجه گچ حاصله دیر گیر تر می شود.
2-اندازه ذرات: هر چه ذرات گچ ریزتر باشد سطح ویژه آن بیشتر است و در نتیجه با آب بهتر ترکیب شده و گچ زود گیرتر می شود.
3-درصد آب مصرفی: هرچه درصد آب مصرفی بیشتر باشد زمان گیرش طولانی تر می شود.
4- مواد افزودنی: اضافه کردن موادی مانند کلرید سدیم – گرد آهک شکفته- خاک رس- کلرید کلسیم- سریش و سریشم نجاری باعث افزایش زمان گیرش ملات گچی می شود.
نکته:
1. میزان افزایش کلرید سدیم به گچ باید بیش از دو درصد وزنی گرد گچ باشد در غیر این صورت گرفتن ملات گچ تسریع شده و زود گیر می شود.
2. گچ ساختمانی مرغوب آن است که زمان گرفتن آن زودتر از 8 دقیقه شروع نشود و از 25 دقیقه هم دیرتر نشود. پایان سخت شدن آن نباید زودتر از 20 دقیقه و دیرتر از یک ساعت باشد.
عوامل موثر بر مقاومت توده گچی:
1-نوع گچ: نوع گچ و نحوه پختن آن بر مقاومت ملات مؤثر است.
2-درصد آب مصرفی: سخت شدن ملات گچ در جاهای نمناک تا چند ماه طول میکشد و در این مدت مقاومت ملات گچ بتدریج افزایش می یابد. هر چه آب ملات گچ بیشتر باشد زمان گیرش آن افزایش یافته و مقاومت آن بسیار کم می شود. زیرا پس از تبخیر آب در توده گچی ایجاد سوراخ و روزنه های اضافی می کند.
3-گرمای محیط: معمولاً لایه های گچی مجاور با لوله های بخاری یا شومینه پس از مدتی ترک می خورند. زیرا در اثر گرما بطور مداوم منبسط ومنقبض شده و آب خود را بشدت از دست می دهند.
تکنیک های گچ بری:
غیر از تکنیک قالب گیری که با استفاده از قالب تهیه می شد وسپس با استفاده ازخمیرگچ، گچ قالبی را درقسمت مورد نظر می چسباندند، گچبری با تکنیکهای مختلف دیگری صورت می گرفته، که معمولی ترین نوع آن موسوم به کنده کاری یا گچبری عمقی است. دراین تکنیک روش کار بدین صورت است که ابتدا گچ آماده (خمیر گچ) را برای زیرسازی و آماده کردن متن بر روی قسمت مورد نظر می کشند، پس از آن که گچ خشک شد و اصطلاحاَ خود را گرفت، نقش را روی آن انداخته و با وسایل گچبری ازقبیل دم بر، نقاله، پرگار، بومخوار و کاردک، طرح مورد نظر را می برند. برای نقش اندازی روی سطح گچی می توانند عیناَ نقش را روی سطح گچی آماده بکشند و یا اینکه از راه "گرته زنی" نقش را روی سطح پیاده می کنند.
برای کسب اطلاعات بیشتر:
1. گچ و گچکاری:
http://www.iranboom.ir/honar/45-honar/8976-1391-10-13-15-15-14.html
2. گچ، گچبری، گچکاری:
http://plaster-gypsum.mihanblog.com/
مجید