دفتر مشق

کتاب «فاطمه، فاطمه است» اثر دکتر علی شریعتی که متن پیاده شده ی  یکی از کنفرانس های ایشان است از جمله کتاب هایی است که دیدی اجتماعی و رویکردی مذهبی را حول محور زن درآمیخته و به مباحث مختلفی پرداخته است. هر چند خواننده در وهله ی اول با دیدن اسم این کتاب، چنین می اندیشد که با کتابی مذهبی در مورد حضرت زهرا(س) و الگوی فکری و رفتاری این بانوی فرزانه تاریخ اسلام مواجه است لیکن این چنین نیست و تنها بخش کوچکی از این کتاب به زندگی حضرت زهرا(س) پرداخته شده است. عمده ی قسمت های دیگر این کتاب درباره مسائل اجتماعی جامعه حول محور زن و جنسیت می چرخد و گوینده گذاری نیز به مدل های سیاسی اجتماعی نیز انداخته است و به شیوه حکومتی اسلام و منش دینی پیامبر اسلام(ص) در کشورداری و مدیریت نهضت اسلامی از دریچه علمی به آن نگاه کرده که در نوع خود جذاب و خیره کننده است.
در انتهای کتاب نیز، به مشکلات و سختی های پیامبر گرامی اسلام(ص) در کشور داری پرداخته و به مسائلی پرداخته که باعث گشته تا امیرمومنان علی(ع) از جانشینی پیامبر در امر حکومت بازماند و در حق او اجحاف شود. دکتر شریعتی در انتها در سخنانی کوتاه به فاطمه(س) پرداخته و نقش وی را در اثبات حقانیت و ولایت علی(ع) بیان داشته و از دشواری ها و سختی های این دو انسان بزرگ تاریخ اسلام در برابر شخصیت های دو رو و قدرت طلب و دنیاجوی صدر اسلام برای پیشبرد اهداف و رسالت دینی خویش سخن رانده و شفاف سازی نموده است.

مشخصات کتاب 
- نام کتاب: فاطمه فاطمه است (کنفرانس آقای دکتر شریعتی)
- مولف: دکتر علی شریعتی
- تعداد صفحات: 189
- ناشر: سازمان انتشارات حسینیه ارشاد
- قطع کتاب:
- تاریخ و نوبت چاپ: 14 تیر 1350 

تاریخچه مطالعه من:  
- بازه زمانی مطالعه: شنبه 8/4/1392 الی چهارشنبه 19/4/1392
- مکان مطالعه: مترو و اتوبوس


در زیر بخش هایی از این کتاب که از نظر من مهمتر و جذاب تر بود را تایپ نمودم که در ادامه تقدیم حضورتان می شود:

صفحات 37 الی 40 کتاب فاطمه فاطمه است:    
سنت پیغمبر که این همه در اسلام اهمیت دارد، عبارت از سخنی است که فرموده و دستوری است که حضرتش صادر کرده است(حدیث) و یا رفتار پیامبر است که در برابر عملیکه انجام شده یا می شده، ساکت مانده و مخالفتی نکرده است، یا خود در زندگی اش عملی انجام داده، بی آنکه به دیگران بگوید که بکنید(تقریر) پس سنت پیغمبر و رفتار اوست. و احکام اسلام نیز در نتیجه بر دو گونه تقسیم می شود:
1. آنچه پیش از اسلام سابقه داشته و پیغمبر تاکید کرده(احکام امضایی).
2. آنچه بی سابقه بوده و اسلام وضع کرده(احکام تاسیسی).
و من غیر از این دو، یعنی تاسیس و امضا و یا سخن و عمل پیغمبر، اصل سومی را نیز می فهمم که به عقیده ام از آن دو حساس تر است. و آن «متد کار پیغمبر» است. و این یعنی پیامبر در برابر یک پدیده اجتماعی و اصلاح و تغییرش به گونه ای عمل کرده و روشی اتخاذ کرده و متدی به کار برده است که در تمام مسائل برای ما سرمشقی است، حتی اگر میان دو مسأله –دو پدیده- هیچ شباهتی نیز نباشد در این باره –با اینکه بسیار مهم است- فرصت نیست که بحث فراوانی داشته باشیم، فقط به مثالی بس می کنیم.
پیش از اسلام سنتی به نام «غسل» بوده که جنبه اعتقادی و خرافی داشته است، عرب قبل از اسلام معتقد بوده است که در آدم جنب، جن حلول می کند و بدن و نگاه و نفسش نجس می شود و تا خود را به آب نرساند، جن ها از بدنش خارج نمی شوند. بنابراین اگر عرب جاهلی خود را به آب می رساند و غسل می کند برای بیرون کردن جن از بدن است!
سه متد مشخص:
1. متد سنتی و محافظه کاری (ترادیسیونالیسم، کنسرواتیسم): رهبر محافظه کار اجتماعی، چنین پدیده ای را، با همه خرافی بودنش، حفظ می کند، چون سنت است و محافظه کار و سنت گرا، نگاهبان سنت است.
2. متد انقلابی (رولوسیونیست): رهبر انقلابی، به شدت و ناگهانی این پدیده را ریشه کن می کند، چون سنت خرافی کهنه و ارتجاعی و پوسیده است.
3. متد اصلاحی (رفورمیست): رهبراصلاح طلب می کوشد تا یک سنت را به تدریج تغییر دهد و زمینه را و عوامل اجتماعی را برای اصلاح آن فراهم آورد (راهی میان آن دو)، اما پیغمبر اسلام کار چهارمی می کند. یعنی سنتی را که ریشه در اعماق جامعه دارد و مردم نسل به نسل بدان عادت کرده اند و به طور طبیعی عمل می کنند، حفظ می کند، ولی محتوا و روح و جهت و فلسفه عملی این سنت خرافی را به شکل انقلابی و قاطع و سریع دگرگون می کند.
استدلال منطقی محافظه کار این است که: اگر سنت های گذشته را تغییر بدهیم، ریشه ها و روابط اجتماعی که در سنت حفظ می شوند و مثل سلسله های اعصاب و اندام های اجتماع را به خود گرفته اند، از هم گسسته می شوند و جامعه ناگهان دچار آشفتگی بسیار خطرناکی می شود، و برای همین هم هست که بعد از هر حادثه انقلابی بزرگ، آشفتگی و هرج و مرج و یا دیکتاتوری پیش می آید که لازم و ملزوم یکدیگرند، زیرا ریشه کن کردن سریع سنت های ریشه دار اجتماعی و فرهنگی در یک جهش تند انقلابی، جامعه را دچار یک خلأ ناگهانی می سازد که آثار آن پس از فرونشستن انقلاب ظاهر می گردد و استدلال انقلابی این است که: اگر سنت های کهنه را نگهداریم، جامعه را همواره در کهنگی و گذشته گرایی و رکود نگه داشته ایم. بنابراین رهبر کسی است که آنچه را که از گذشته به صورت پندها، و قالب هایی بر دست و پا و روح و فکر و اراده و بینش ما، بسته است، ناگهان بگسلد و همه را آزاد کند و تمامی این روابط با گذشته و با خلق و خوی و عادات را ببرد و قوانین تازه ای را جایگزینشان کند و گرنه جامعه را منحط و مرتجع و راکد گذاشته است.
استدلال مصلح (رفورماتور) که نقطه های ضعف دو متد انقلابی و سنتی را می پذیرد، راه سومی را پیش می گیرد که تحول آرام و تدریجی است، این متد جامعه را از رکود و اسارت در سنت های جامد نجات می دهد اما برای آنکه جامعه ناگهان در هم نریزد و زمینه آماده شود اندک اندک و با روشی ملایم و با مساعد کردن تدریجی زمینه اجتماعی و فکری جامعه، انقلابی عمل نمی کند بلکه طی یک مدت طولانی و برنامه ریزی مرحله به مرحله به این نتیجه می رسد.
اما این اصلاح تدریجی غالبا این عیب را پیدا می کند که در طی این مدت طولانی عوامل منفی و قدرت های ارتجاعی و دست های دشمنان داخلی و خارجی، این نهضت اصلاحی تدریجی را از مسیر خود منحرف می سازند و یا آن را متوقف می سازند و نابود می کنند، مثلا اگر بخواهیم به تدریج اخلاق جوانان را اصلاح و افکار همه ی مردم را روشن کنیم غالبا پیش از آنکه به هدف خود برسیم از میان رفته ایم و یا عوامل فساد انگیز و مردم فریب بر جامعه غلبه یافته و ما را فلج کرده است. رهبرانی که به اصلاحات تدریجی جامعه در طی یک دوران نسبتا کشدار و طولانی معتقدند، در محاسبه ی عمل خود منطقی اندیشیده اند اما آنچه را به حساب نمی آورند عمل قدرت های خنثی کننده ی ضد اصلاحات است که همیشه، این فرصت لازم برای انجام تدریجی اصلاحات، مجالی شده است برای آنکه عواملی که کمین کرده اند و در جستجوی اغتنام فرصت اند ظهور کنند وهر چه را مصلحان «آهسته ریس» رشته اند ناگهان پنبه کنند و ورق را برگردانند.
اما پیغمبر اسلام یک متد خاصی را در مبارزه اجتماعی و رهبری جامعه ابداع کرده است که بدون آنکه عواقب منفی و نقاط ضعف این سه متد معمول را داشته باشد، به هدف های اجتماعی خویش و ریشه کردن عوامل منفی و سنت های ترمز کننده ی جامعه، به سرعت نائل می آید و آن این است که: "شکل سنت ها را حفظ می کند ولی از درون، محتوای آنها را به طور انقلابی عوض می کند".


کتاب فاطمه فاطمه است صفحات 88 الی 90    
عقده های زن مسلمان –و شرقی- بزرگترین دستاویزهای روان شناسان و جامعه شناسان شد در خدمت استعمار و اقتصاد جهانی، تا از زن چنین تعریفی بدست دهند: «زن، حیوانی است که خرید می کند»! تعریف جامع و مانعی که ارسطو از انسان می کند –انسان حیوان ناطق است- در زن تبدیل می شود به «انسان، حیوانی که خرید می کند». و جز این نه دیگر کاری می داند و نه احساسی دارد و نه اساسا نقشی و معنایی و ایده آلی و ... ارزشی.
یکی از همین مجلات مخصوص زن شرقی، نوشته بود که در تهران از سال 1335 تا 45، مصرف لوازم آرایش 500 برابر شده است و موسسات زیبایی 500 برابر. 500 برابر رقم بسیار سنگینی است معجزه است! در طول تاریخ بشر سابقه ندارد. مصرف کالای اقتصادی 8 درصد، 9 درصد، 10 درصد، 20 درصد بالا می رود، نه 5000 درصد!! این مصرفی است سمبلیک. یعنی اگر ده سال پیش، مصرف پودر و ماتیک و ناخن و مژه دروغی در تهران صد هزار تومان بوده است امروز پنجاه میلیون شده و اگر ده میلیون تومان، امسال پنج میلیارد تومان.
البته در سال 45، اگر همین نسبت تصاعدی را تا امسال حساب کنیم ... من که عقلم قد نمی دهد.در جامعه، هر مصرفی، مصرفهایی را تداعی می کند، مثلا همین که قبایم عوض شد و کت و شلوار جایش را گرفت، گیوه ام نیز فرق می کند و کفش می شود و یقه ام آرو و کلاه نمدی ام، شاپو، و در خانه ام قالی، مبلمان می شود و کرسی، بخاری و ساختمان قدیمی، ساختمان جدید.
پس وقتی اروپایی مصرف تازه ای وارد جامعه ای می کند، راه را برای مصارف دیگر نیز می گشاید. و وقتی مصرف تغییر می کند، علامت این است که آدم مصرف کننده نیز تغییر یافته است، زیرا که میان مصرف اقتصادی و مصرف کننده رابطه ای بسیار اساسی وجود دارد. برای عوض کردن مصرف باید عقیده، تیپ، سلیقه و سنت و تاریخ و جامه را نابود کرد، این است که سرمایه داری برای دستمالی، قیصریه را آتش می زند.
زن در کشورهای اسلامی نیز نه تنها باید تبدیل به مصرف کننده کالاهایی بشود که از اروپا و آمریکا می آید، بلکه به عنوان عاملی که در خانواده، بر روابط اجتماعی، بر نسل امروز و فردا، بر شکل جامعه، بر اخلاق، بر ارزش ها و ادبیات و هنر و عقیده و همه چیز تاثیر انقلابی عمیق می گذارد، باید بکار گرفته شود.
اقتضای زمان، فرهنگ، امکانات اجتماعی، اقتصاد جدید، دگرگونی در روابط اجتماعی، تفکر تازه و همه و همه، در جامعه های اسلامی، خود بخود، تیپ ها و سنت ها را دگرگون می کند، و زن، ناگزیر روح و قالب و سنت های ظاهری و باطنی اش را تغییر می دهدکه شرایط گذشته برای زن امروز ناممکن و غیر کافی است. پس چه بهتر که من –سرمایه دار- دست بکار شوم و قالب هایم را آماده کنم تا همین که زن از قالبهای سنتی اش درآمد، قالبهای خود را بر سرش زنم و به شکلی اش درآورم که می خواهم، و آنگاه او را –بجای خودم- مامور دَرهَم ریختن جامعه ی خودش کنم. به اصطلاح مشهور فرانکو: «ستون پنجم» نیروی خارجی، در داخل!

برای کسب اطلاعات بیشتر:    
1. میهن دانلود: دانلود نسخه پی دی اف کتاب فاطمه(س)، فاطمه(س) است
2. پارس بوک: دانلود نسخه پی دی اف کتاب فاطمه، فاطمه است
3. تبیان: دانلود نسخه صوتی کتاب فاطمه فاطمه است با صدای دکتر علی شریعتی
4. وب سایت اختصاصی دکتر علی شریعتی
5. پایگاه اطلاع رسانی علی شریعتی
6. گوگل: دکتر علی شریعتی